Γεια σας...προφανώς έχω εξεταστική, και κάνω δυναμικό come back...Για όσους δεν ξέρουν είμαι και γκαϊντατζής, και δεν μπορώ να φανταστώ το volvoxworld χωρίς την παρουσία της γκάιντας. Ήρθε λοιπόν η στιγμή να σας την παρουσιάσω....
ΙΣΤΟΡΙΑ
Οι αρχαίοι Έλληνες όπως γνωρίζουμε είχαν για όλα μια ιστορία για να ανάξουν την καταγωγή κάποιου ή ενός αντικειμένου. Έτσι λοιπόν, υπάρχει κι ένας μύθος για την γκάιντα, ελληνιστί μαρσύαυλο ή άσκαυλο ή τσαμπούνα. Μια φορά κι έναν καιρό η θεά Αθηνά έπιασε να μαθαίνει δίαυλο κι άρχισε να παίζει δίπλα από ένα ποτάμι. Επειδή όμως είδε τη μορφή της παραμορφωμένη στο ποτάμι ενώ έπαιζε τον δίαυλο, τα πήρε κράνα και πέταξε τον δίαυλο στο ποτάμι. Το ρεύμα πήρε τον δίαυλο και τον έφερε στα χέρια του σάτυρου (ξέρετε αυτούς που είναι μισοί τραγιά μισοί ανθρώποι και έχουν τρανή...ψωλή;;;) ονόματι Μαρσύας.
Ο Μαρσύας το έπιασε στα χέρια του το περιεργάστηκε και αμέσως άρχισε να μαθαίνει. Έμαθε δε τόσο καλά που λέγεται ότι συναγωνίζονταν και το παίξιμο του Ορφέα!
Κάποτε όμως πήραν τα μυαλά του αέρα και άρχισε να λέει ότι είναι καλύτερος από τον Θεό Απόλλωνα. Τ' ακούει ο Απόλλων (θεός της μουσικής γαρ), παίρνει ανάποδες και του λέει: Σε βάζω διαγωνισμό με τις Μούσες κριτές (είχε τις αδεφές του ο τυπάς μέσον :P )! Εάν χάσεις, θα σε γδάρω ζωντανό. Εάν κερδίσεις θα σε κάμω αθάνατο.
Ξεκινάει λοιπόν ο διαγωνισμός ο Απόλλωνας έπαιζε τη λύρα του και ο Μαρσύας τον δίαυλο του. Όμως στον πρώτο γύρο ήρθε ισοπαλλία! Οπότε σκέφτεται και λέει ο Απόλλων...στον επόμενο γύρω θέλω να τραγουδήσεις κι όλας! Αμ έλα όμως που δεν γίνεται να παίζεις πνευστό και να τραγουδάς ταυτόχρονα!!!! Έτσι λοιπόν έχασε ο Μαρσύας.
Ο Απόλλων όπως είπε, τον έγδαρε και πέταξε τα κομμάτια του στον τωρινό Άρδα, Τούντζες και σε ακόμα έναν που πάντα ξεχνάω το όνομα του που είναι παραπόταμοι του Έβρου ποταμού. Λέγεται ότι οι Θρακιώτες συνέλλεξαν τον δίαυλο και το τραγόδερμα του Μαρσύα και φτιάξαν την γκάιντα.
ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ
Η λέξη γκάιντα είναι σλάβικη (οι τύποι είναι τεράστιοι μάστορες) και σημαίνει ασκί με αέρα. Η ελληνικότερη είναι άσκαυλος (ασκός+αυλός) ή μαρσύαυλος (αυλός του Μαρσύα) ή τσαμπούνα.
Πολλοί από σας μπορεί να πείτε τί λέει αυτός η τσαμπούνα είναι νησιώτικη. Όχι απλά όπως συμβαίνει με όλα τα κλειστά συστήματα, (Βλ. βιολογικά συστήματα) οι νησιώτες δέχθηκαν από τους γείτονες που παίζουν παρόμοια όργανα τη μικρότερη επιρροή με αποτέλεσμα να διατηρήσουν την ονομασία τσαμπούνα.
Η λέξη τσαμπούνα προέρχεται από μια σειρα δανείων και αντιδανείο με την Ιταλία. Ξεκινάει από τη λέξη συμφωνία (ταίριασμα δύο ήχων και στην προκειμένη του ισοκράτη με την γκαϊντανίτσα) την πήραν οι Ιταλοί την κάναν symphonia την πήραμε πίσω την κάνα με τσιμφώνια, την πήρανε πίσω την κάνανε τσιμπόνια ε και την ξαναπήραμε πίσω και την κάμαμε τσαμπούνα. (Κοινώς πουτάνα την κάναμε την συμφωνία...την πήραμε όλοι...)
Δεν θα ήτανε υπερβολή να πούμε ότι σχεδόν σε όλη την ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα η τσαμπούνα κατείχε εξέχουσα θέση κάποτε. Βλάχοι, Ηπειρώτες (βλ. αλβανοί που είναι πιο έξυπνοι και διατήρησαν την γκάιντα και περνάν και την προπαγάνδα τους), Μακεδόνες, Θρακιώτες, Πόντιοι, Νησιώτες όλοι είχαν γκάιντα. Και μην μου πει κανείς ότι το βιολί και το κλαρίνο προϋπήρχαν της γκάιντας;;; Δέχομαι την συμβολή των Ρομά που έμαθαν στην Ελλάδα τον ζουρνά και μετέπειτα το κλαρίνο!
ΜΕΡΗ - ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ - ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ
Η γκάιντα αποτελείται από τα εξής κομμάτια:
1) Από τον ασκό που είναι δέρμα από θυλικό τράγο, γιατί ο αρσενικός βρωμάει πολύ, επεξεργασμένο και γυρισμένο με την τρίχα από μέσα. Βέβαια μπορεί να συναντήσετε και με την τρίχα έξω δέρματα αλλά πιο σπάνια.
2) Από τα ξύλινα κεφαλάρια που αποτελούν την εισδοχή του ισοκράτη και της γκαϊντανίτσας
3) Από τον ισοκράτη
4) Από την γκαϊντανίτσα, στα Πιέρια την λένε και φλογέρα και ζουρνά και έχω ακούσει κι έναν παππού να την λέει τραγουδίστρια κρατήστε το πρώτο όνομα εσείς.
Το δέρμα δέχεται την πρώτη επεξεργασία...Αποτελείται από τα δύο πρώτα πόδια και το κεφάλι του ζώου. Γδέρνεται, κόβεται το κεφάλι και τα πόδια ως ένα σημείο, κοντοκουρεύεται και το γυρνάμε ανάποδα (τρίχα από μέσα). Ακολουθεί επεξεργασία με χοντρό αλάτι και στήψη (για να κλείσουν οι πόροι και να μαζευτούν τα υγρά) μένει καμιά βδομάδα έτσι, και στη συνέχεια τρίβουμε το δέρμα με γιαλόχαρτο για μέταλλο. Μετά πάλι αλάτι και στήψη και είναι έτοιμο το δέρμα. Δένεται από κάτω και είναι έτοιμο.
Για την καλύτερη συντήρηση του δέρματος όταν είναι έτοιμη η γκάιντα το φιλάμε σε άχρωμες πλαστικές σακούλες.
Η γκαιντανίτσα έχει 8 τρύπες (μία πίσω 7 μπροστά) και βγαίνει στις εξής τονικότητες: Α, Bb (Έβρος), D E (Βόρειος Έβρος-Ρωμυλία), C, Bb (Πιέρια, η οποία παρουσιάζει και ιδιαιτερότητα στην κατασκευή ως προς το ότι είναι σπαστή), F, E (Δράμα) κλπ...
Την τονικότητα στη γκαιντανίτσα τη δίνει το καλαμάκι που έχει μέσα (αλλιώς πισκιούλι) το οποίο είναι από καλάμι (πιο παραδοσιακό) ή από άλλα υλικά (πλέον χρησιμοποιούν πολύ τον πανίτη και πλαστικά και/ή συνδιασμένα με καλαμάκι από κλαρίνο)
Μία ποικιλία ξύλων έχουν δοκιμαστεί για την κατασκευή της γκάιντας. Οι παλιοί χρησιμοποιούσαν πολύ την κρανιά (Έβρος) και το πιξάρι (Πιέρια)...Παρότι κάποια πρότυπα ακόμα διατηρούνται δεν μπορούμε να περιφρονήσουμε την ελιά, την αμυγδαλιά, τον έβενο, τον παλίσανδρο, την κερασιά, το μέλιο κλπ. Κωνοφόρα δέντρα αποκλείονται λόγω ύπαρξης πολλών πόρων. Πάρτε και μερικές φώτο από όλες μου της γκαιντανίτσες:
Από αριστερά προς τα δεξιά είναι: Ρε έβενος, Λα αμυγδαλιά με καπάκι από ελιά, Λα-Βb έβενος (την κουρδίζω σε Bb πλέον), Μι Αμυγδαλιά, Ακόμα δεν την κούρδισα την επόμενη αλλά είναι περίπου Ντο κρανιά νομίζω (Πιερίων) ή επόμενη είναι πιξαρίσια Πιερίων ακόμα ακούρδιστη, και η επόμενη μια Ρε από Βουλγαρία που δεν έχω ιδέα από τη ξύλο είναι.
ΚΛΙΜΑΚΕΣ
Η γκάιντα έχει έκταση μία οκτάβα περίπου, και μπορούμε να παίξουμε σε αυτή τις εξής κλίμακες: Μινόρε, Ματζόρε, Χιτζάζ, Ουσάκ (πιο σπάνια χρήση), και Πεντατονική. Μόνο μία τονικότητα όμως ανά γκαϊντανίτσα. Δεν μπορείς δηλαδή να έχεις με μία γκαιντανίτσα ρε και Λα ματζόρε και Ρε ματζόρε, ένα από τα δύο. Για πιο προχωρημένους παίκτες μπορείς να παίζεις την γκαϊντα από χαμηλά οπότε βγαίνει άλλη μια ματζόρε-μινόρε-χιτζάζ κλίμακα, απαιτεί όμως δεξιοτεχνία στο κλείσιμο των οπών προκειμένου να βγουν κάποια διαστήματα. Δηλαδή, μια ρε γκαϊντανίτσα, από χαμηλά περιέχει και μια λα κλίμακα. Για να γίνει πιο κατανοητό σας ποστάρω μια παρτιτούρα που έφτιαξα και μία φώτο που επεξηγεί τα μέρη της γκαιντανίτσας. Κάντε κλικ πάνω για να τα δείτε καλύτερα:
ΤΡΟΠΟΣ ΠΑΙΞΙΜΑΤΟΣΗ γκάιντα έχει την ιδιαιτερότητα ότι δεν μπορεί να παιχτεί ως όργανο με συγκερασμένα (καλά το λέω;) διαστήματα...Ουδέποτε καταφέραμε να κουρδίσουμε ακριβώς και όλες τις τρύπες σωστά μια γκαιντανίτσα. Πάντα, λόγω διαφορών από παίκτη σε παίκτη, θα χάνουμε κάποια μόρια στο παίξιμο. Είναι δυνατόν δηλαδή εγώ με την δικιά μου τη γκάιντα να παίζω κανονικά ενώ άλλος γκαιντατζής να φαλτσάρει γιατί έχει συνηθήσει να δίνει άλλες πιέσεις στο όργανο.
Γενικά η πίεση μέσα στον ασκό πρέπει να διατηρείται σταθερή κι αυτό επιτυγχάνεται είτε με την είσοδο αέρα από το φυσάρι, είτε με την πίεση με το μπράτσο.
Ο τρόπος με τον οποίον παίζεται διαφέρει και από της φλογέρα και από του κλαρίνου είναι ιδιαίτερη (γκαϊντίσια που λέμε) τεχνικη που μαθαίνεται με τον καιρό και δεν μπορώ να σας την εξηγήσω ακριβώς δια του λόγου. Από περιοχή σε περιοχή όμως συναντάμε διαφορές. Στα Πιέρια παίζουν διαφορετικά και πιο όμοια με τη φλογέρα.
Οι τρίλιες παίζουν πολύ και γίνονται με την μικρή τριπούλα πάνω αλλα και με τα άλλα δάκτυλα, αναλόγως το κομμάτι. Επίσης υπάρχει ένα χαρακτηριστικό "μπικ-μπικ" (δεν μπορώ να το πω αλλιώς) με την πίσω τρύπα. Πάρτε ένα δείγμα από μένα και την παρέα μου:
Να σημειώσουμε επίσης ότι ο ήχος επηρεάζεται άμεσα εκτός από την πίεση και από την υγρασία του περιβάλλοντος, γι αυτό και πρόκειται για ένα δύσκολο όργανο όσον αφορά το κούρδισμα. Με λίγα λόγια χρειάζεται συνέχεια κούρδισμα. Το κούρδισμα επιτυγχάνεται με το πείραγμα του καλαμακιού και με άνοιγμα ή κλείσιμο των οπών με φυσικό κερί. Ένας καλός παίκτης πρέπει όχι μόνο να παίζει "γκαϊντίσια" αλλά και να ξέρει να την κουρδίζει σωστά.
Να πούμε επίσης ότι πλέον άρχισε να διαδίδεται η γκάιντα και να οργανώνονται φεστιβάλ. Από τα μεγαλύτερα είναι:
Στον Πεντάλοφο Έβρου κάθε αύγουστο, στα Τρίκαλα Ημαθίας πάλι εκεί κοντά στον Αύγουστο, το Καλέ Παναήρ στο Διδυμότειχο και στην Ορεινή Σερρών καλοκαίρι πάλι.
ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΕΙΔΩΝ ΓΚΑΙΝΤΑΣ
Επειδή συχνά δέχομαι την ερώτηση, <<σκωτσέζος είσαι και παίζεις γκάιντα;>>, θα σας αναλύσω τις διαφορές των γκαϊντων μεταξύ τους.
-Η Σκωτσέζικη και Ιρλανδική από την Ελληνική
Η γκάιντα η Ιρλανδική έχει καταρχήν φυσούνα (το ίδιο και μια αντίστοιχη ουγκαρέζικη που είχα δει κάποτε) με τη βοήθεια της οποίας γεμίζει ο ασκός, πιο μακρύ chanter (γκαιντανίτσα) και ο οποίος φέρει και κλειδιά.
Η σκωτσέζικη εκτός από το ότι είναι ντυμένη με ύφασμα για να μην φένεται το δέρμα, και από το ότι φοράνε φούστες όταν την παίζουνε :p Μοιάζει αρκετά αλλά υπάρχει διαφορά στην τεχνοτροπία...και στο καλαμάκι το οποίο στη σκωτσέζα μοιάζει με ζουρνατζίδικο καλαμάκι και συνεπως τα πράματα στη σκωτσέζικη γκάιντα είναι πιο συγκεκριμένα και όχι σαν τη δική μας...Μιλάμε πλέον για μη συγκερασμένα διαστήματα (επαναλαμβάνω καλά το λέω αυτό;) και για αλλη τεχνική, αν και έχω παρατηρήσει ότι οι δακτυλισμοί είναι ίδιοι. Περισσότερα όταν παίξω μία από τις δύο.
-Ποντιακή (τουλούμ) - Ασκομαντούρα - Τσαμπούνα
Μακράν διαφορετικότερες από την γκάιντα της Ηπειρωτικής Ελλάδας καθότι δεν έχουν ισοκράτη, και η γκαιντανίτσα τους, αποτελείται από δύο παράλλυλα καλάμια που καταλήγουν σε ένα χωνί, κέρατο συνήθως. Αν δεν κάνω λάθος έχουν πέντε τρύπες μπροστά και μία πίσω και όχι ισοκράτη. Επίσης ενδέχεται να διαφέρει το φυσάρι (πιο στενό). Κατά το παίξιμο είναι δυνατόν και οι δύο αυλοί να παίζουν μελωδία ή ο ένας να παίζει μελωδία και ο άλλος να κρατάει ίσο (δίνονται δυνατότητες και για διφωνίες εδώ). Ασκομαντούρα τη λένε στη Κρήτη, τσαμπούνα γενικότερα τις λέμε στα νησιά, και τουλούμ την λένε οι πόντιοι.
http://www.youtube.com/watch?v=_sYTvKfhNzg ΤΣΑΜΠΟΥΝΑ ή ΣΑΜΠΟΥΝΑ (Μύκονος)
-Σκοπιανή γκάιντα
Η σκοπιανή γκάιντα μοιάζει με την ελληνική Πιερίων (η σπαστή στην άκρη, θα δείτε δύο εάν ανατρέξετε στις παραπάνω photo).
-Βουλγάρικη γκάιντα
Σχεδόν ολόιδια με την ελληνική (άλλωστε πολύ από μας προτιμάμε βούλγαρους κατασκευαστές για νέα και καλά όργανα). Γενικά και η γκάιντα και το παίξιμο των βουλγάρων είναι πιο στακάτο και μοιάζει πιο πολύ με το κλαρίνο παρά το αντίστροφο όπως στην Ελλάδα. Η μόνη διαφορετική βουλγάρικη γκάιντα που μπορεί κανείς να βρει είναι αυτή από τα βουνά του Σμόλεν στη ροδόπη (rodopka gajda) που είναι μεγάλη σπαστή και έχει πολύ μπάσο ήχο (βγαίνει σε ΜΙ και ΦΑ).Στην Ελλάδα πιστεύεται από κλαριτζήδες της Μακεδονίας ότι όσο πιο γκαϊντίσια παίζεις τόσο πιο καλός κλαριτζής είσαι.
Αυτόν τον συμπάθησα διά του βίντεο τον κυριούλη!
-Άλλα είδη
Από την ενασχόληση μου με το αντικείμενο, πέραν των παραπάνω έχω βρει επίσης...Κροάτικη γκάιντα, Ουγγρική, από την Ισπανία-Μαγιόρκα, Κάτω Ιταλία, Ρουμανία και Τουρκία...Όπως βλέπετε, είναι παντού!!!
http://www.youtube.com/watch?v=BR1Od7H4xHM ΤΟΥΡΚΙΚΗ (μήπως σας θυμίζει κάποια από τις παραπάνω;; ;)
http://www.youtube.com/watch?v=h-wUQP5DBNQ&feature=related DUDELSACK από Αυστρία αν δεν κάνω λάθος...
http://www.youtube.com/watch?v=AV7CDK7PBIY&playnext=1&list=PL9DB0A2F9F1517C49&index=29 MAGNA GRECIA (CALABRIA)
Αξίζει και προτείνω να δείτε τον κύριο που έχει φτιάξει μια KABA GAJDA ιδιοκατασκευή με διπλές τρύπες για να αυξήσει τις δυνατότητες της και παίζει μέχρι και Hendrix...Αστέρι! Zvetlyo Zhilev!
Αυτά...ε ρε άμα έχει ο άνθρωπος εξεταστική πώς μεγαλουργεί σε οτιδήποτε άλλο εκτός από αυτήν...αααααααααααχ...
ΦΙΛΑΚΙΑ!
Καλησπέρα σας, μήπως γνωρίζετε από που θα μπορούσα να προμηθευτώ εξαρτήματα γκάιντας;;;;
ΑπάντησηΔιαγραφή